Bugungi raqamli asrda internet kundalik hayotimizning ajralmas qismiga aylandi. Bu bizning muloqot qilish, ishlash, xarid qilish va o’zimizni ko’ngil ochish imkoniyatlarimizni yuksak darajaga ko’tardi – misol uchun endilikda telefondan turib istalgan narsangizni xarid qila olish imkoniyati barchamizda mavjud. Biroq, internetning son-sanoqsiz afzalliklari bilan birga, ayniqsa kiberhujumlar nuqtai nazaridan ko’plab xavf-xatarlar mavjud. Kiberjinoyatchilar zaifliklardan foydalanish va shaxsiy ma’lumotlarimizga ruxsatsiz kirish uchun o’z usullarini doimiy ravishda rivojlantirmoqda. Shuning uchun biz o’zimizni himoya qilish uchun potentsial xavf-xatarlardan xabardor bo’lishimiz va zarur choralarni ko’rishimiz juda muhimdir. Ushbu blog postida biz internetdagi kiberhujumlardan himoya qilishga yordam beradigan shaxsiy xavfsizlikning sakkizta muhim qoidalarini muhokama qilamiz.
Dasturiy ta’minotingizni yangilab turing
Onlayn xavfsizligingizni oshirishning eng oddiy, ammo samarali usullaridan biri bu barcha dasturiy ta’minotni yangilab turishdir. Operatsion tizimingizni, veb-brauzerlaringizni, antivirus dasturlarini va boshqa ilovalarni muntazam yangilang. Dasturiy ta’minot yangilanishlari ko’pincha ishlab chiquvchilar yoki xavfsizlik tadqiqotchilari tomonidan aniqlangan zaifliklarni bartaraf etadigan xavfsizlik yangiliklari – yamoqlar (patch) larni o’z ichiga oladi. Shu orqali siz ma’lum zaifliklar orqali kiberhujum qurboni bo’lish xavfini kamaytirasiz.
Kuchli va noyob parollardan foydalaning
Parollar ruxsatsiz kirishga qarshi birinchi himoya chizig’i sifatida ishlaydi. Har bir onlayn hisobingiz uchun kuchli va noyob parollarni yaratish juda muhimdir. Kuchli parol odatda katta va kichik harflar, raqamlar va maxsus belgilar kombinatsiyasidan iborat. Tug’ilgan kunlar yoki uy hayvonlari ismlari kabi oson taxmin qilinadigan ma’lumotlardan foydalanishdan saqlaning. Bundan tashqari, murakkab parollarni xavfsiz saqlash va yaratish uchun parol menejeridan foydalanishni o’ylab ko’ring. Parollarning uzunligi ham muhim ahamiyat kasb etadi – jahon standarti bo’yicha parollarning uzunligi kamida 8 belgidan kam bo’lmasligi kerak.
Infosec Blog jamoasi sizga shaxsan ushbu havola orqali kuchli, ishonchli va xavfsiz parolni yaratishni taklif qiladi: https://www.lastpass.com/features/password-generator
Ikki faktorli autentifikatsiyani yoqish (2FA)
Ikki faktorli autentifikatsiya sizning onlayn hisoblaringiz uchun qo’shimcha xavfsizlik darajasini ta’minlaydi. 2FA ni yoqish orqali siz kirish jarayoniga qo’shimcha qadam qo’shasiz, odatda bu usul mobil qurilmangizga yuborilgan tasdiqlash kodini o’z ichiga oladi. Sizning parolingiz buzilgan taqdirda ham biror topshiriqni amalga oshirish uchun tajovuzkordan ikkinchi himoya kodini talab qiladi va bu sizning hisoblaringizni buzishni sezilarli darajada qiyinlashtiradi.
Fishing hujumlaridan ehtiyot bo’ling
Fishing hujumlari kiberjinoyatchilar tomonidan shaxslarni aldab, maxfiy ma’lumotlarni oshkor qilish uchun qo’llaniladigan eng keng tarqalgan usullardan biridir. Shaxsiy yoki moliyaviy ma’lumotlarni so’rab kiruvchi elektron pochta xabarlari, matnli xabarlar yoki telefon qo’ng’iroqlaridan ehtiyot bo’ling. Shubhali havolalarni bosishdan yoki noma’lum manbalardan qo’shimchalarni yuklab olishdan saqlaning. Esingizda bo’lsin, nufuzli tashkilotlar hech qachon sizning maxfiy ma’lumotlaringizni himoyalanmagan kanallar – HTTP orqali so’ramaydi, havolalarning HTTPS bilan boshlanishi ularning nisbatan xafvsiz ekanligiga ishonish mumkinligini bildiradi.
Shuningdek, O’zbekiston muhitida eng ko’p ishlatiladigan a’loqa messenjeri hisoblangan Telegramdan keluvchi shubhali xabarlardan extiyot bo’ling – .uz domenidan tashqaridagi har qanday sayt hukumat yoki banklarning rasmiy saytlari emas!
Ijtimoiy tarmoqlarning maxfiylik sozlamalariga e’tibor bering
Ijtimoiy media platformalari kiberjinoyatchilar tomonidan ishlatilishi mumkin bo’lgan ko’plab shaxsiy ma’lumotlarni taqdim etadi. Maxfiylik sozlamalarini ko’rib chiqing va shaxsiy ma’lumotlaringizga faqat ishonchli shaxslar kirishiga ishonch hosil qiling. Shaxsiy maʼlumotlaringizni omma oldida baham koʻrishda ehtiyot boʻling, chunki u oʻzingizni nomingizdan oʻtkazish yoki hisoblaringizga ruxsatsiz kirish uchun ishlatilishi mumkin.
Wi-Fi tarmog’ingizni himoyalang
Uydagi Wi-Fi tarmog’ingizni himoya qilish sizning internetingiz va unga ulangan qurilmalarga ruxsatsiz kirishning oldini olish uchun muhim ahamiyatga ega. Routeringizning standart paroli va tarmoq nomini (SSID) noyob va murakkab narsaga o’zgartiring. Simsiz aloqangizni himoya qilish uchun WPA2 yoki WPA3 shifrlash protokollaridan foydalaning. Bundan tashqari, masofadan boshqarishni o’chirib qo’yish va yo’riqnoma proshivkasini muntazam yangilash haqida o’ylab ko’ring.
Ma’lumotlaringizni muntazam ravishda zaxiralang (bekap, backup)
Ma’lumotlarning yo’qolishi turli sabablarga ko’ra yuzaga kelishi mumkin, jumladan kiber hujumlar. Muntazam ravishda muhim fayllar va hujjatlarni tashqi qattiq diskka, bulutli xotiraga yoki boshqa xavfsiz joyga zaxiralang. Ransomware hujumi (fayllarni kuchli parol bilan shifrlab qo’yuvchi virus hujumi) yoki tizimning ishlamay qolishi holatlarida, yaqinda zahiraga ega bo’lsangiz, jiddiy muammolarga duch kelmasdan ma’lumotlaringizni qayta tiklashingiz mumkinligini ta’minlaydi.
Yangiliklardan doimiy xabardor bo’ling
Kibertahdidlar doimiy ravishda rivojlanib bormoqda va xavfsizlikning so’nggi amaliyotlari va paydo bo’layotgan tahdidlar haqida xabardor bo’lish juda muhimdir. Kiberxavfsizlik boʻyicha soʻnggi yangiliklar va ilgʻor amaliyotlardan xabardor boʻlish uchun nufuzli onlayn manbalar, bloglar va xavfsizlik boʻyicha mutaxassislarni kuzatib boring. Shu orqali siz potentsial tahdidlarni samarali aniqlash va ularga javob berish uchun doimo tayyor bo’lasiz.
Xulosa
Biz internet taqdim etgan qulaylik va imkoniyatlardan foydalanar ekanmiz, shaxsiy xavfsizligimizni birinchi o’ringa qo’yishimiz va o’zimizni kiberhujumlardan himoya qilishimiz zarur. Shaxsiy xavfsizlik uchun ushbu sakkiz muhim qoidaga rioya qilish orqali biz kiberjinoyat qurboni bo’lish xavfini sezilarli darajada kamaytirishimiz mumkin. Esda tutingki, onlayn xavfsizlik doimiy harakatdir va hushyor va faol bo’lish raqamli hayotimizni himoya qilishning kalitidir. Xabardor bo’ling, mustahkam xavfsizlik choralarini qo’llang va onlayn dunyoda xavfsiz bo’lish uchun hushyor bo’ling.
Infosec Blog jamoasi
Telegram kanalimiz: https://t.me/infosec_blog
Rasmiy saytimiz: https://infosec-blog.uz
